İş Hukukunda “Haklı Fesih”: İşveren ve Çalışanın Bilmesi Gerekenler

İş hayatı, işveren ve çalışan arasındaki karşılıklı güven ve uyum üzerine kuruludur. Ancak ne yazık ki, zaman zaman bu ilişki, çeşitli nedenlerle sona erebilir. İş sözleşmesinin sona erme biçimlerinden biri de fesihdir. Fesih türleri arasında özel bir yere sahip olan haklı fesih, hem işveren hem de çalışan için önemli sonuçlar doğuran, kanunen özel olarak düzenlenmiş bir fesih şeklidir.

Pek çok çalışan, işten çıkarıldığında veya işten ayrılmak zorunda kaldığında “haklı fesih” kavramının ne anlama geldiğini, hangi durumlarda uygulanabileceğini ve bu durumda sahip olduğu hakları merak eder. Aynı şekilde, işverenler de, bir çalışanın iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme şartlarını ve sürecini doğru bir şekilde anlamak isterler. Bu blog yazısında, iş hukukunda haklı fesih kavramını tüm yönleriyle ele alacak, hangi durumların haklı fesih nedeni oluşturduğunu, fesih sürecini ve tarafların haklarını detaylıca açıklayacağız.

Haklı Fesih Nedir?

Haklı fesih, İş Kanunu’nun 24. ve 25. maddelerinde düzenlenen, iş sözleşmesinin derhal ve tek taraflı olarak sona erdirilmesine olanak tanıyan bir fesih nedenidir. İş ilişkisini sürdürmeyi çekilmez hale getiren, taraflardan birinin dürüstlük kuralına aykırı ve ağır ihlallerde bulunduğu durumlarda haklı fesih gündeme gelir. Haklı fesih durumunda, ihlali yapan tarafın ihbar süresi tanıma ve ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü bulunmaz. Ayrıca, işveren tarafından haklı nedenle yapılan fesihlerde çalışanın kıdem tazminatı hakkı genellikle ortadan kalkar.

İşçinin Haklı Fesih Nedenleri (İş Kanunu m. 24)

İş Kanunu, işçiye belirli durumlarda iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshetme hakkı tanır. Bu durumlar genellikle işverenin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini ihlal etmesi veya işçinin onurunu, sağlığını, güvenliğini tehdit etmesiyle ilgilidir:

1. Sağlık Nedenleri:
   • İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması, işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli ise.
   • İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işini yapmasını engelleyici nitelikte bir hastalığa tutulursa.
2. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri:
   • İşverenin işçiye karşı ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışlarda bulunması (örneğin; işçiye hakaret, taciz, işçinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söyleme).
   • İşverenin işçinin ücretini kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına göre ödememesi, eksik ödemesi veya geciktirmesi. Ücretin ödenmemesi, işçinin en temel haklarından birinin ihlali olduğu için haklı fesih sebebidir.
   • İşverenin işçinin sigorta primlerini eksik yatırması veya hiç yatırmaması.
   • İşverenin çalışma koşullarını ağırlaştırması veya sözleşme şartlarına uymaması.
   • İşçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylenmesi veya davranışlarda bulunulması.
3. Zorlayıcı Nedenler:
   • İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süreyle işin durmasını gerektiren zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması (örneğin; sel, deprem gibi doğal afetler nedeniyle işyerinin kapanması).

İşçinin haklı nedenle feshi durumunda, kıdem tazminatı hakkı devam eder.

İşverenin Haklı Fesih Nedenleri (İş Kanunu m. 25)

İşveren de belirli koşullar altında iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkına sahiptir. Bu nedenler, genellikle işçinin sözleşmeye aykırı davranışları veya işyerine zarar veren eylemleriyle ilgilidir.

1. Sağlık Nedenleri:
   • İşçinin kendi kusurundan kaynaklanan bir hastalık veya kaza nedeniyle işe gelememesi ve bu durumun ardı ardına 3 iş günü veya bir ayda 5 iş gününden fazla sürmesi.
   • İşçinin sürekli olarak işini yapamayacak duruma gelmesi (tedavi edilemeyecek hastalıklar veya işyerinde çalışmasını engelleyecek boyutta engelilik).
2. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri: Bu kategori, işverenin en sık başvurduğu haklı fesih nedenlerini içerir:
   • İşçinin işvereni aldatması (örneğin; mesleki yeterliliği veya nitelikleri hakkında yalan söyleme).
   • İşçinin işverenin güvenini kötüye kullanması, hırsızlık yapması, işverenin sırlarını ifşa etmesi.
   • İşçinin işyerinde cinsel tacizde bulunması.
   • İşçinin işyerinde 7 günden fazla hapisle cezalandırılan bir suç işlemesi.
   • İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına 2 iş günü devamsızlık yapması veya bir ay içinde 2 defa herhangi bir tatil gününden sonraki ilk iş günü işe gelmemesi veya bir ayda 3 iş günü işe gelmemesi. Devamsızlık, işverenlerin haklı fesih için en sık kullandığı nedenlerden biridir.
   • İşçinin görevini kasten veya ihmalle kötüye kullanması, işyerine veya işverenin malına zarar vermesi.
   • İşçinin işyerinde sarhoş olması veya uyuşturucu madde kullanması.
3. Zorlayıcı Nedenler: İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın İş Kanunu’nun 17. maddesindeki bildirim süresini (ihbar süresi) aşması.
4. Gözaltına Alma veya Tutuklanma: İşçinin tutukluluk süresinin, ihbar süresini aşması.

İşverenin haklı nedenle feshi durumunda, işçinin kıdem tazminatı hakkı ortadan kalkar. Ancak sağlık nedenleriyle fesihlerde veya zorlayıcı nedenlerle fesihlerde, işçinin kusuru olmadığı için kıdem tazminatı hakkı devam edebilir.

Haklı Fesihte Süre Şartı ve İspat Yükümlülüğü

Haklı fesih bildiriminin, feshe neden olan olayın öğrenildiği tarihten itibaren 6 iş günü içinde ve olayın gerçekleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekir (bazı istisnalar hariç). Bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Bu sürelere uyulmaması halinde fesih, haksız fesih haline gelebilir ve işverenin tazminat ödeme yükümlülüğü doğabilir.

İspat Yükümlülüğü: Haklı fesih iddiasında bulunan taraf (işçi veya işveren), feshin haklı nedene dayandığını ispat etmekle yükümlüdür. Bu nedenle, yaşanan olayın tutanaklarla, tanık beyanlarıyla, yazışmalarla veya diğer belgelerle kanıtlanması büyük önem taşır.

Haksız Fesih ve Tazminatlar

Eğer bir iş sözleşmesi, haklı bir neden olmaksızın feshedilirse, bu durum haksız fesih olarak kabul edilir. Haksız fesih durumunda, fesihten etkilenen taraf (genellikle işçi) tazminat talep etme hakkına sahip olur:

• İhbar Tazminatı: Haklı fesih nedeni olmaksızın, kanunda belirlenen ihbar sürelerine uyulmadan yapılan fesihlerde ödenmesi gereken tazminattır.
• Kıdem Tazminatı: En az 1 yıl çalışmış olan işçinin, iş sözleşmesinin kanunda belirtilen haklı nedenler dışındaki fesihlerinde (işveren tarafından haksız fesih, işçi tarafından haklı fesih, askerlik, emeklilik, kadın işçinin evlilik nedeniyle ayrılması vb.) işveren tarafından ödenmesi gereken tazminattır.
• İşe İade Davası: İş Kanunu kapsamında iş güvencesi bulunan (en az 6 ay kıdemi olan ve 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerinde çalışan) işçiler, haksız fesih durumunda işe iade davası açabilirler. Dava sonucunda işe iade kararı verilirse ve işveren işçiyi işe başlatmazsa, işveren işçiye işe başlatmama tazminatı ve boşta geçen süre ücreti ödemek zorunda kalır.

Fesih Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Hem işverenler hem de çalışanlar için fesih süreçlerinde bazı kritik noktalara dikkat etmek olası hukuki sorunların önüne geçebilir:

• Yazılı Fesih Bildirimi: Fesih bildirimi mutlaka yazılı olarak yapılmalı ve fesih nedeni açıkça belirtilmelidir.
• Delil Toplama: Haklı fesih nedenini doğuran olaylarla ilgili tüm deliller (yazışmalar, tutanaklar, tanıklar, kamera kayıtları vb.) toplanmalı ve saklanmalıdır.
• Profesyonel Destek: İş hukukunun dinamik yapısı ve her olayın kendi içinde farklı değerlendirilmesi gerektiği göz önüne alındığında, fesih süreçlerinde mutlaka bir iş hukuku uzmanından hukuki danışmanlık alınmalıdır.

İş hayatında karşılaşılabilecek fesih süreçleri, hem işverenler hem de çalışanlar için oldukça hassas ve kritik hukuki sonuçları olan durumlardır. Özellikle haklı fesih kavramının doğru anlaşılması ve kanuni koşullara uygun hareket edilmesi, tarafların haklarını korumak ve olası mağduriyetlerin önüne geçmek açısından hayati önem taşır. Yanlış veya eksik bilgiyle atılan adımlar, ciddi maddi ve manevi kayıplara yol açabilir.

İş hukukunun karmaşık yapısı ve sürekli güncellenen mevzuatı karşısında, doğru hukuki adımları atmak için profesyonel destek almak vazgeçilmezdir. Ata Hukuk Firması olarak, işverenlerin ve çalışanların haklı fesih dahil tüm iş hukuku süreçlerinde yanınızdayız. Alanında uzman ekibimizle, iş sözleşmelerinin düzenlenmesinden fesih süreçlerine, tazminat taleplerinden işe iade davalarına kadar her konuda size en doğru ve etkili hukuki danışmanlığı sunmaya hazırız. Haklarınızın korunması ve süreçlerin yasalara uygun ilerlemesi için atahukuk.org adresini ziyaret etmenizi veya bizimle iletişime geçmenizi şiddetle tavsiye ederiz. Hukuki süreçlerinizde size yardımcı olmaktan onur duyarız.